Een vertelling voor de jeugd (klik voor het filmpje)
HET BEGIN
Toen in 1672 de Fransen het kasteel verwoestten was dit feit voor de toenmalige Heer van Brakel waarschijnlijk de aanleiding om op de plek van het huidige Huis Brakel een nieuw onderkomen te bouwen. Tijdens de verbouwing van huis Brakel eind twintigste eeuw zijn woonlagen tevoorschijn gekomen die dat vermoeden bevestigen. Ook de kelders onder het Huis Brakel en de huidige Koetsierswoning bevestigen deze theorie.Tijdens een verbouwing in 2022 vond men naast de noordoostmuur van het Koetsiershuis een oudere fundering. De wijnkelder onder Huis Brakel die waarschijnlijk uit het begin van de zestiende eeuw dateert, doet zelfs vermoeden dat er een poortgebouw heeft gestaan voor het kasteel of mogelijk een hoeve, die wellicht afgebroken is behalve de kelder.
Eind 1703 woedde er een hevige storm waardoor de poortkamer en de rij-stal instortten. Wellicht bouwwerken die op de plaats van het huidige Huis Brakel stonden.
In de Amsterdamse Courant van 17 juli 1763 wordt een veiling van de Heerlijkheid Brakel met o.a. een Herenhuis aangekondigd . Omstreeks 1765 kocht dominee Wilhelmus Wilhelmius van Anne Frans Willem Pieck (de toenmalige heer van Brakel) de heer- lijkheid en Huis Brakel. Hoe zwaar het kasteel toen nog beschadigd was, is thans moeilijk vast te stellen. Maar het schijnt na 1672 toch weer voor bewoning geschikt te zijn gemaakt, want Isaak Pontanus, van 1700 tot 1710 secretaris-rentmeester van de Heer van Brakel (Carel Pieck 1661-1724), zou in die jaren op het kasteel hebben gewoond. Wilhelmus Wilhelmius overleed in 1771. Zijn enige zoon Johannes Adrianus erfde alles: de heerlijkheid, de ruïne van het kasteel, het herenhuis en het Spijker. Hij overleed kinderloos in 1779.
FAMILIE VAN DAM.
Dirk Willem van Dam, geboren in 1748, overleden in 1795, huwde in 1778 te Dordrecht Maria Aletta van Wageningen, een dochter van de zeer welgestelde koopman Jan van Wageningen, (Johannes Adrianus Wilhelmius was een neef van Jan van Wageningen). Uit dit huwelijk zijn zes kinderen geboren. In 1780 erfden twee dochters. Johanna Agatha en Maria Aletta (gehuwd met Dirk Willem van Dam) en hun neef Cornelis Pieter Scheyderuyt de Vos één derde deel van de heerlijkheid Brakel, het herenhuis en het Spijker. De Vos, die in Zwitserland woonde, verkocht nog in 1780 zijn aandeel aan zijn beide mede-erfgenamen. Johanna Agatha, kort na deze transactie gehuwd met Johannes Theodorus Wilkens, over¬leed in 1781 na de geboorte van haar zoon. In die tijd is wellicht dit kaartje getekend. Haar man verkocht in 1809 de van haar geërfde goederen aan zijn schoonzuster Maria Aletta van Dam-van Wageningen. Maria Aletta was in 1795 weduwe geworden. Zo kwamen de heerlijkheid Brakel en het herenhuis 1809 weer in één hand.
Zoom verder in en bekijk de kaart
WILHELMUS
Na de dood van Maria Aletta van Dam-van Wageningen in 1828, kreeg de oudste zoon Wilhelmus van Dam (1779 - 1858) door erfenis de heerlijkheid Brakel, het herenhuis en Het Spijker in zijn bezit. Sindsdien hebben de leden van het geslacht Van Dam, die de heerlijkheid Brakel in bezit hadden, zich altijd Van Dam van Brakel genoemd. Dirk Willem van Dam en zijn echtgenote woonden in Rotterdam. Dirk Willem ging nooit naar Brakel, zijn vrouw een enkele maal. De goederen werden beheerd door de rentmeester M.G.Hoffmann van Hove, die waarschijnlijk in Gorinchem woonde. Wegens wanbeheer werd deze rentmeester ontslagen en met ingang van 1811 voerde Wilhelmus van Dam van Brakel ten behoeve van zijn moeder de administratie. Hij is in Brakel gaan wonen samen met zijn vrouw Madelaine Marie Geraud. Wilhelmus van Dam van Brakel is een aantal jaren burgemeester van Brakel geweest en later dijkgraaf van het polderdistrict Bommelerwaard beneden de Meidijk. Uit beide functies is hij op eigen verzoek eervol ontslagen respectievelijk in 1811 en 1856. Hij had een grote historische belangstelling; hij heeft zich verdiept in de geschiedenis van de streek rond Brakel en in de genealogie van de geslachten die voor de familie Van Dam eigenaar van de heerlijkheid Brakel zijn geweest. Voorts bezat hij een soort privémuseum, waarin een omvangrijke verzameling voorwerpen, o.a. opgevist uit de gracht rond het oude kasteel, ingericht in het Spijker. Hij liet een park aanleggen volgens het plan van Hendrik van Lunteren in Engelse landschapsstijl met een vijver en een eilandje in het midden, voor een romantische wandeling langs de ruïne. Hij paste zijn plannen uiteindelijk aan met zijn eigen ideeen. Wilhelmus maakte zijn eigen ontwerp voor de verbouwing van het huis. De schetsen bevinden zich momenteel in het archief van de familie van Dam in Arnhem. Hij verbouwde het herenhuis. Er kwam toen een verbinding van herenhuis naar het koetshuis met het torentje. Aan de voorzijde liet hij een alliantiewapen aanbrengen. Aan de achterzijde bouwde hij een muur met een poort erin, Vermoedelijk heeft Van Lunteren ook de hand gehad in de planning van het koetshuis. Halverwege de 19de eeuw is rechts naast het koetshuis een stal met hooiopslag gebouwd, die ergens na 1867 tot rond 1890 is verbouwd tot personeelswoning. Het dak is toen verwijderd, de muren zijn hoger opgetrokken en er kwam een nieuw zadeldak met gebruikmaking van oudere kapspanten. Wilhelmus van Dam van Brakel overleed in 1858
JEAN BOUDET EN JEAN P.H.M.L.
Jean Boudet van Dam erfde voor één derde van de goederen; de heerlijkheid Brakel, het herenhuis, de ruïne van kasteel Brakel en het Spijker. Jean Boudet van Dam van Brakel overleed kinderloos in 1874. Na een ingewikkelde erfenis procedure, werd uiteindelijk Jean P.H.M.L. van Dam bezitter van de heerlijkheid Brakel, het herenhuis, de ruïne van kasteel. Jean P.H.M.L. van Dam van Brakel heeft vele jaren in Wageningen gewoond, waar hij onder andere lid van de gemeenteraad en wethouder is geweest. Slechts zo nu en dan kwam hij in Brakel. Jean van Dam van Brakel overleed in 1900.
DIRK WILLEM
De erfenis ging naar zijn oudste zoon Dirk Willem. Hij heeft, vermoedelijk in 1903, met zijn gezin het herenhuis Brakel betrokken. Tijdens de mobilisatie in 1914-1918 was er in Huis Brakel vanaf 1915-1917 een eenheid gelegerd, de derde compagnie van het 30 ste Bataljon infanterie. Na zijn overlijden in 1931 is zijn weduwe, Madelon S.E. van Dam van Brakel-Vermeulen op het herenhuis Brakel blijven wonen, met haar dochter en zoon. De moeder is overleden in 1959 en de dochter in 1962. Haar zoon Dirk Willem is in 1938 gehuwd met Frederica Adelaïde Scheltus.Om in het landgoed achter huis Brakel rondom de ruine te wandelen kon men een wandelkaart aanschaffen. Dirk Willem en zijn vrouw gingen op Het Spijker wonen. In 1972 heeft de heer D.W. van Dam van Brakel het land¬goed en de kasteelruïne verkocht aan de Stichting het Geldersch Landschap & kastelen Na 1972 is Huis Brakel bewoond door Jaap en Josien Scheltus-Scheltus.
GEMEENSCHAPSHUIS
Omstreeks 1980 heeft D.W. van Dam van Brakel Huis Brakel verkocht aan het gemeentebestuur van Brakel. Deze heeft het gebouwencomplex omgebouwd als gemeenschapshuis. Huis Brakel werd na een grondige verbouwing op 29 januari 1982 geopend door de toenmalige commissaris van de koningin M. Geertsema. De huidige ingang was vroeger een binnenplaats, op de plaats van de bar de mangelkamer. Zo hebben alle zalen een functie gehad in het familieleven van de geslachten Van Dam. In de ruimte wat nu de grote zaal is, stonden vroeger de rijtuigen, de paarden en de schapen. Ook was er een bergplaats voor het gereedschap. Nog één ding is het noemen waard: onder de raadzaal zit een kelder, in de tweede wereldoorlog was dit een "smokkelhol", waarin vlees en spek werd bewaard. Om te beletten dat "vreemden" deze ruimte vonden was op het luik wat toegang verschafte tot de kelder een zware kast geplaatst. Inmiddels is het Huis, samen met het bos eigendom van Stichting Geldersch Landschap en Kasteelen. De heer D.W. van Dam van Brakel is in december 1991 overleden. Mevrouw F.A. van Dam van Brakel-Scheltus overleed in 1995
GELDERSCH LANDSCHAP & KASTELEN
Inmiddels is het Geldersch Landschap & Kastelen behalve eigenaar van het landgoed nu ook eigenaar van het Huis Brakel. In 2020 zijn er aanpassingen gedaan aan de vijverpartij en in 2022 / 2023 heeft er een flinke verbouwing plaatsgevonden. De ingang aan de achterzijde is volledig aangepast, de hal is vernieuwd. In de hal is een steen ingemetseld van Wilhelmus Van Dam uit 1809. Wilhelmus zorgde voor de aanpassingen van Huis Brakel in die periode. De steen heeft waarschijnlijk in de oude watermolen gezeten op de plek waar nu het Mansveldergemaal staat. Voor meer informatie over de gedenksteen in de hal kunt u de pagina over het Mansveldergemaal raadplegen
Voor de vernieuwing van de omgeving van Huis Brakel, heeft Strootman Landschapsarchitecten het plan gemaakt. Klik voor meer : INFORMATIE OVER PROJECTEN VAN STROOTMAN
Wilt U meer weten over de ruine achter Huis Brakel? Ga dan naar DE PAGINA OP ONZE WEBSITE
BRONVERMELDING
Dit artikel is grotendeels reeds in 1993 geschreven door Johan van Vossen en uitgegeven in het boekje: Flitsende geschiedenis van Huis Brakel, het boekje is t.g.v het 25 jarig jubileum van de ingebruikname van Huis Brakel door de gemeente in 2007 opnieuw herdrukt.
In een studie Bouwhistorie, Restauratie en Monumentenzorg heeft Jurgen van der Voorst in de jaren 2015-2016 een Bouwhistorische Opname geschreven voor zijn studie aan de Hoge School te Utrecht, onder begeleiding van docent Jan van der Hoeve, daarin heeft hij zijn theorie over het begin van Huis Brakel verwoord.
GELDERSE INVENTARISSEN REEKS 27, Het archief van de familie Van Dam van Brakel (1307-1379), 1381-1959 door J. den Draak m.m.v. A.Houtkoop en F.F.J.M.Geraedts
